Vậy nên người ta có câu: “Đàn ông mặc váy/ nữ giới đội khăn/ Đến với người Chăm/ Rửa tay ăn bốc”
Hiện ngôi nhà có tới 5 thế hệ sinh sống. Vì đó là món khoái khẩu của họ. Thế rồi trống chuyển nhịp.
Vèo một cái chúng tôi đã có mặt ở cái barie chắn ngang. Rằng rất đẹp. Người dẫn đường ở Châu Đốc phượt thẳng lên chợ biên giới Tịnh Biên. Nom lung linh như một bức tranh sơn mài vậy. Đây là những quy định của cộng đồng người Chăm ở đây. Giọng nghẹn ngào không cất lên thành tiếng.
Lo bữa ăn cho gia đình. Học làm người Chăm. Với những chiếc xe tải nhỏ chèn ních những hàng là hàng. Chợt chú Khải ngừng lại. Người ta nói nếu mua bọ cạp rừng sống để ngâm rượu thì cũng phải tới 60 con. Gần đây. Tôi chợt nghe thấy có tiếng xuýt xoa rồi tiếng cười khúc khích ở phía góc chợ.
Cô gái Chăm dệt lụa. Tiểu thương ở đây bán lẻ là chính. Mà lại còn kêu. Con cái lấy theo họ mẹ. Chợ cách thành thị khoảng chừng 25km. Theo thống kê cả vùng Châu Đốc có hơn 3. Họ còn bầy nhan nhản các loại vải ra khoe. Chính là những con sâu bọ đã được chiên ròn hay còn sống. Đúng như quê ta vậy. Lạy mẹ trước khi đi xa. Hát thầm thì: “Kìa xa thập thò ai trên đường/ Lại đây/ Bóng áo xanh đeo cườm lấp lánh/ Đến nơi đây/ hình như dáng em yêu đi nhịp nhàng”.
Ông Mad-toy-dib. Cho dù miệng vẫn chọp chẹp chấm muối chanh. Tiếng khoan nhặt hơn. Tiếng trống dồn dập theo một tiết tấu rất lạ. Khi ra đường ăn quà hay lỡ đường phải dùng bữa thì người Chăm cũng theo trần gian. Mưa! Tôi nô nức quên cả trời mưa tầm tã. Chính anh cũng không giảng giải được. Nghĩ đến người chết.
Các bà phải rửa chân cho chú rể. Mầu đen pha mảng vỏ trứng. Sau đó chú dẫn tôi vào một gia đình người Chăm. Có nơi gọi là hàng siđa hay hàng thùng. Anh đội chiếc mũ đen. Rồi rốt cuộc vẫn nuốt chửng.
Ôi cứ nhìn đã thấy hãi. Nhện. Tuy mấy cô rất nhát. Lau khô ba ngón giữa và ngón cái của bàn tay phải để bốc cơm. Đây cũng là bài dân ca cổ của Chăm. Đặc biệt là phải cùng ăn bốc. Bùi và thơm nức. Rền nhưng nghiêm trang và sâu lắng. Đây là lời tạ từ của người con trai.
Rất khác với những người Chăm ở các tỉnh Bình Thuận và Ninh Thuận. Lẽ đương nhiên không biết chọn hàng gì. Lúc đó con trai bà Ma-ri-yêm là A-ra-phin ở dưới nhà đi lên với nụ cười nhỏ nhẹ trong bộ váy hoa mầu đỏ.
Suốt cả buổi. Có thể gọi đây cũng là một cái chợ Tịnh Biên đương đại thì đúng hơn. Anh giải thích. Còn nữ giới chuyên dệt lụa và chạy chợ. Hai người phải chơi trò lượm những đồng bạc bạc để lấy may. Lúc này chú Khải lại nói thầm: “Ai ru hỡi/ Ơi mẹ ơi/ Mẹ thương lấy mối tình con/ Con xin lời mẹ tha thứ/ Mẹ ơi. Quả là tôi quá vui khi được những người Chăm ở đây nhiệt liệt đón tiếp đến vậy.
Nghiêng nghiêng…Tôi chọn được một bình rượu có men bóng. Tôi rửa hai bàn tay sạch sẽ. Khoảng 150 năm. Hàng “nghĩa địa” chính là các loại hàng cũ mà thôi. Đã từng đóng góp nhiều cho cộng đồng người Chăm ở địa bàn này.
Anh Út còn khoe chợ lắm thứ rẻ. Tôi vội chụp mấy kiểu ảnh. Nhạc cụ của người Chăm theo đạo Hồi ở đây chỉ có trống chứ không có các loại đàn hay kèn như cộng đồng người Chăm nơi khác. Nhưng lại tò mò ham muốn thử cảm giác mạnh nên thấy là xà ngay vào. Anh Út nói đó là mấy người bán hàng dị nhất chợ.
Đúng kiểu một thiếu niên Chăm. Nên khách mua thường là những thương lái ở các chợ vùng xuôi lên.
Xe Honda của anh khá ọp ẹp. Chú Khải ở cùng với xóm người Chăm này nói. Chúng tôi đi trong chiều nghiêng của làn gió dọc kênh Vĩnh Tế chạy hút về phía xa… Dạo chơi làng Chăm Theo lời hẹn trước. Chú Khải còn nói ở một số địa bàn khác.
Tôi nhờ anh Út chụp hộ vài kiểu ảnh rồi chạy vội vào hiên khu trọng điểm mua hàng miễn phí. Giơ cao chiếc bình rượu. Là tới ranh giới hai nước. Đó là một ngôi nhà cổ hiếm hoi còn sót lại. Mấy cô vừa ăn vừa muốn nhè. Anh Út liền OK! Đường chẳng mấy xa. Rất bền và đòi tôi chụp ảnh. Do đó các thức ăn này rất giàu chất đạm. Thực ra chợ Tịnh Biên cũng giống các chợ vùng biên khác
Tôi vừa tới bến phà Châu Giang đã chợt nghe một bản nhạc tình thật tứ vang lên từ một con thuyền trên sông Hậu. Bổ củi… nghe đâu có cả rắn độc nhỏ. Hàng hiệu của Nhật hẳn hoi. Nhưng phải nói tôi thú nhất là chuyện con gái cưới chồng và chú rể phải ở nhà vợ. Lại nghe nói qua cửa khẩu sang Campuchia dễ lắm nên tôi ham. Ghê quá. Đặc biệt khi người con trai về nhà vợ. Cha bà có thời là Giáo cả thánh đường Mubarak.
Và đóng tiền lộ phí là xong. Chua và cay. Đột trời đổ mưa. 000 hộ. Mấy cô gái nhăn mặt quay sang nhìn tôi như gợi sự thách thức. Giọng chú ấm như giọng một ca sĩ. Tôi hỏi cách ăn bốc thì A-ra-phin đưa ra chiếc đĩa có chút cơm làm thí dụ. Nhưng không hiểu sao ở đây lại gọi là hàng “nghĩa địa”.
Ra tới gần Thánh đường Murabak. Gian nào cũng ngất ngư hàng. Chú Khải kể. Mọi người đang ton tả chờ qua biên thuỳ. Sau đó cả hai ăn bữa cơm chung với ba má vợ. Chỉ có xây đẹp và vuông vức mà thôi. Cho dù trời bắt đầu rỉ rả mưa. Tôi lắng tai: “Kìa xa lấp ló ai trên đường”… Chú Khải đón tôi ở ngay đầu con phà. Áng chừng gần 15. Tôi tranh thủ hỏi mọi chuyện về phong tục và lễ giáo của người Chăm ở Châu Đốc.
Thả phanh chọn. Tôi nhìn sang phía nước bạn. Gian hàng Thái Lan vắng tanh. Chủ nhân là bà Ma-ri-yêm.
Hơn nữa họ biết cách chế biến và khử được những chất độc của các chủng loại sâu bọ hoang dại sống trong rừng. Tưởng rẻ nhưng cũng phải tới hơn một trăm ngàn một mẻ. Mưa! Hạt mưa to và lạnh. Thấu lòng con ngày biệt ly…”. Mối chúa. Chứ trước chỉ có hát với dàn trống 12 chiếc. Ở đây hai bên đều chưa xây dựng gì lớn cả nên vượt qua cầu Hữu Nghị. Ăn quen thấy ngon và đậm. Ghê quá. Gió lộng. Ấm áp tràn ngập nỗi niềm.
Chúng tôi lọt vào một xóm người Chăm thuộc dòng Hồi giáo ở đây. Nhất là trước khi động phòng. Một màn mưa biên giới rất đẹp. Chợ biên giới Tịnh Biên.
Có người đi qua chỉ gật đầu chào hai đội viên công an rồi “vượt biên”. Thỉnh thoảng có một xe máy biển số nước bạn đi sang chợ Tịnh Biên để mua hàng. Và chừng như có tiếng ai hát. Vừa hay. Cùng lúc đó con gái của người em bà Ma-ri-yêm là cô Ma-ri-ah-dah cũng xúng xính trong chiếc khăn mầu hồng. Campuchia kia ư? Thân thiện và gần gũi xiết bao. Anh Út giải thích đây là những người Cam (Campuchia) ở sát vùng biên sang đây bán.
Và đặc biệt người Chăm ở đây chỉ có hát chứ không có múa. Nơi cứ thứ sáu hàng tuần là mọi người đến lễ.
Ai đó bán mấy đồ bình lọ ấm chén cũ. Nhưng chắc quen đường nên cứ đi phăng phăng lên biên cương. Nghe thất kinh. Uyển chuyển như có tiếng người cười vui trong lễ hội. Toàn những món ăn nghe đã rợn như bọ cạp. Lời ca nghe sao ngọt ngào đến vậy. Nhất là các hàng “nghĩa địa” lại càng dễ mua. Bởi nhiều gian hàng cũng không hơn gì ở chợ là bao.
Không biết tới trạm chính họ có làm thủ tục gì không nhưng tôi thấy như chỉ đi qua một con đường có chiếc cầu.
Người Chăm tổ chức du lịch theo gói dịch vụ. Sóng cuồn cuộn trôi về phía biển Đông. Đúng như mọi người nói. Cũng rất nhỏ. Nhưng rồi chợt tôi nhớ ra chuyện lên tận cửa khẩu và mua hàng miễn thuế.
Vì người đàn ông đã trưởng thành ra đường đội mũ trắng. A-ra-phin nói đó là đội trống của xóm Chăm đang tập để chuẩn bị đón cái tết Roya. Nhưng khi đã về nhà phải theo lệ bao đời nay của người Chăm là ăn bốc. Cùng lúc đó nhà gái có người đứng ra hát bài ca “Rửa chân”. Quấn Sà Rông và đội khăn gấp thành chữ “Nhân”… Rộn ràng trống hội Tôi đang mải hóng chuyện thì bỗng nghe thấy có tiếng trống dập dồn vang lên.
Cơm và thức ăn. Rồi chào một tiếng. Nhưng ra phía ngoài thì may sao tôi gặp một cửa hàng gốm sứ “nghĩa địa”.
Thí dụ như người Chăm theo chế độ mẫu hệ. Còn khi sang tới nhà cô dâu. Hát cho tôi nghe cả một đoạn bài hát “Tìm em”. Bay bay. Bà rất nồng hậu dẫn tôi đi xem ngôi nhà của tiên tổ để lại rồi nói. Tôi và anh Út. Chú Khải đưa tôi ngược đường. Khi tôi hỏi đến chuyện ăn bốc người Chăm còn giữ đến nay không thì ai cũng gật đầu.
Tôi bèn sán tới. Đi chợ biên giới Tịnh Biên Theo chân những người hành hương lễ ở miếu Bà Chúa Sứ và lăng Thoại Ngọc Hầu. Nghe đâu mấy người trong gia đình bán lụa và thổ cẩm này cũng thích bộc lộ mặt hàng của mình. Ngay sau đó. Mâm cơm chỉ có hai đĩa. Bản dân ca cổ của người Chăm. Dệt vải.
